Azerbaycan Türklerine karşı “Azeri” hatası – İranlı tarihçinin hedef aldığı noktalar

Eski Sovyet diktatörü Stalin'in Türk halklarına yönelik başlattığı baskılar, Türk diline de yansımıştır. Türkistan'ın Orta Asya olarak adlandırılması ve Türk dilinin ortadan kaldırılması, Stalin'in acımasız girişimlerinden biriydi. Millî aidiyetin tahrif edilmesi konusunda Azerbaycan Türklerine "Azeri" denmesi gibi yanlış fikirler de ortaya çıkmıştır.

Bu ifade nasıl ortaya çıkmış, amacı ne olmuştur?

Azeri ve Azeri dili ifadesini ilk defa İranlı tarihçi Ahmed Kesrevi gündeme getirmiştir. Ahmed Kesrevi, aynı zamanda "temiz dil" fikrini öne süren bir tarihçidir. O, Fars dilinin başta Arap dili olmak üzere yabancı dillerden temizlenmesi gerektiği fikrini ortaya atmıştır. 1921 yılında yayımladığı "Azəri ya Zəban Bastane Azərbaycan" ("Azeri, ya da Azerbaycan'ın Eski Dili") adlı eserinde Azerbaycanlıların Türk değil, Azeri adında ayrı bir millet oldukları fikrini ileri sürmüştür. Kesrevi, Azerbaycan dilinin Türk dili ailesine ait olmadığını, Azeri dilinin İran kökenli bir dil olduğunu iddia etmiştir. Buradaki mesele şudur ki, Azeriler İran'da yaşayan az sayıda etnografik bir gruptur. Sayılarıyla ilgili farklı rakamlar söylenmektedir. En büyük rakam ise 100 binin üstüne çıkmamaktadır. Azerilerin dilleri Farsçadır. Ateşe tapan bir halktırlar. Ahmed Kesrevi'nin asıl amacı, Azerbaycan Türklerine Azeriler demek suretiyle, Türk kökenimizden bizi ayırmak ve az sayılı bir halk adıyla tanıtmaktır.

Kesrevi'nin bu fikri zamanla hem Azerbaycan'da hem de İran'da yaşayan Türk halkları arasında ciddi tepkilerle karşılanmıştır. Azerbaycan Türkleri, kendilerini tarihsel olarak ve kültürel olarak Türk halklarıyla bağlantılı bir millet olarak tanımaktadırlar ve bu, onların millî kimliğinin temelini oluşturmaktadır. Kesrevi'nin ortaya attığı "Azeri" terminolojisi ise bu kimlik ile çelişmektedir.

Kesrevi sadece "Azeri" meselesini gündeme getirmemiştir, aynı zamanda Fars dilinin "temizlenmesi" meselesini de gündeme taşımıştır. O, Fars dilinin Arap dili başta olmak üzere yabancı etkilerden temizlenmesi gerektiği fikrini ileri sürmüştür.

Kesrevi'nin "Azeri" ifadesinin ortaya atılması yalnızca dil ve kültür meselesiyle sınırlı kalmamaktadır. Bu fikir, aynı zamanda Azerbaycan Türklerinin millî kimliği ve öz ifadeleriyle ilgili büyük bir siyasi meseleyi ortaya koymuştur.

Ahmed Kesrevi'nin "Azeri" terimini sunması, yalnızca dil ve kültür meselesinden ibaret değildir. Bu, aynı zamanda Azerbaycan halkının millî kimliğine ve tarihî mirasına bir müdahale olarak değerlendirilebilir. Kesrevi'nin ideolojileri, bugün de kültür ve kimlik meseleleriyle ilgili tartışmalara neden olmaktadır. Ancak zamanla Azerbaycan halkı, Türk kimliğini, kültürünü ve dilini korumaya ve geliştirmeye devam etmiştir.

Azerbaycan Türklerine "Azeri" denmesinin yanlış olması, dil ve etnik kimlik meseleleriyle ilgili önemli bir konudur. Aslında "Azeri" kelimesi, Azerbaycan halkının etnik kimliğini tahrif etmektedir. Çünkü bu kelime, aynı zamanda İran'ın Azerbaycan bölgesinde yaşayan farklı grupları ifade etmek için kullanılmaktadır. Azerbaycan Türkleri ise Türk dilinin Oğuz grubuna ait millî kimliğe sahiplerdir. Azerbaycan Türklerini "Azeri" olarak adlandırmak, bir milletin adını tahrif etmektir.

---

Azərbaycan Türklərinə qarşı "Azəri" səhvi – İranlı tarixçinin hədəf aldığı məqamlar

Köhnə Sovet diktatoru Stalinin Türk xalqlarına qarşı başlatdığı təzyiqlər, Türk dilinə də öz əksini tapmışdır. Türkistanın Orta Asiya olaraq adlandırılması və Türk dilinin aradan qaldırılması, Stalinin amansız təşəbbüslərindən biri idi. Milli aidiyyətin təhrif edilməsi məsələsində Azərbaycan Türklərinə "Azəri" deyilməsi kimi səhv fikirlər də ortaya çıxmışdır.

Bu ifadə necə ortaya çıxmış, məqsədi nə olmuşdur?

Azəri və Azəri dili ifadəsini ilk dəfə İranlı tarixçi Əhməd Kəsrəvi gündəmə gətirmişdir. Əhməd Kəsrəvi, eyni zamanda "təmiz dil" fikrini irəli sürən bir tarixçidir. O, Fars dilinin əsasən ərəb dili olmaqla yanaşı, xarici dillərdən təmizlənməsi lazım olduğu fikrini ortaya atmışdır. 1921-ci ildə nəşr etdiyi "Azəri ya Zəban Bəstane Azərbaycan" ("Azəri, ya da Azərbaycanın Köhnə Dili") adlı əsərində Azərbaycanlıların Türk deyil, Azəri adında ayrı bir millət olduqları fikrini irəli sürmüşdür. Kəsrəvi, Azərbaycan dilinin Türk dili ailəsinə aid olmadığını, Azəri dilinin İran mənşəli bir dil olduğunu iddia etmişdir. Buradakı məsələ budur ki, Azərlər İranda yaşayan az sayda etnoqrafik bir qrupdur. Sayları ilə bağlı müxtəlif rəqəmlər söylənilir. Ən böyük rəqəm isə 100 minin üstünə çıxmır. Azərlərin dilləri Fars dilidir. Od pərəstiş edən bir xalqdırlar. Əhməd Kəsrəvinin əsas məqsədi, Azərbaycan Türklərinə Azəri deməklə, Türk kökümüzdən bizi ayırmaq və az saylı bir xalq adı ilə tanıtmaqdır.

Kəsrəvinin bu fikri zamanla həm Azərbaycanda, həm də İranda yaşayan Türk xalqları arasında ciddi reaksiyalarla qarşılanmışdır. Azərbaycan Türkləri, özlərini tarixi və mədəni olaraq Türk xalqları ilə əlaqəli bir millət kimi tanıyırlar və bu, onların milli kimliyinin əsasını təşkil edir. Kəsrəvinin ortaya atdığı "Azəri" terminologiyası isə bu kimlik ilə ziddiyyət təşkil edir.

Kəsrəvi yalnız "Azəri" məsələsini gündəmə gətirməmişdir, eyni zamanda Fars dilinin "təmizlənməsi" məsələsini də gündəmə gətirmişdir. O, Fars dilinin ərəb dili başda olmaqla xarici təsirlərdən təmizlənməsi lazım olduğu fikrini irəli sürmüşdür.

Kəsrəvinin "Azəri" ifadəsinin ortaya atılması yalnız dil və mədəniyyət məsələsi ilə məhdudlaşmır. Bu fikir, eyni zamanda Azərbaycan Türklərinin milli kimliyi və öz ifadələri ilə bağlı böyük bir siyasi məsələni ortaya qoymuşdur.

Əhməd Kəsrəvinin "Azəri" terminini təqdim etməsi, yalnız dil və mədəniyyət məsələsindən ibarət deyil. Bu, eyni zamanda Azərbaycan xalqının milli kimliyinə və tarixi irsinə bir müdaxilə kimi qiymətləndirilə bilər. Kəsrəvinin ideologiyaları, bu gün də mədəniyyət və kimlik məsələləri ilə bağlı müzakirələrə səbəb olur. Lakin zamanla Azərbaycan xalqı, Türk kimliyini, mədəniyyətini və dilini qorumağa və inkişaf etdirməyə davam etmişdir.

Azərbaycan Türklərinə "Azəri" deyilməsinin səhv olması, dil və etnik kimlik məsələləri ilə bağlı əhəmiyyətli bir mövzudur. Əslində "Azəri" sözü, Azərbaycan xalqının etnik kimliyini təhrif edir. Çünki bu söz, eyni zamanda İranın Azərbaycan bölgəsində yaşayan fərqli qrupları ifadə etmək üçün istifadə olunur. Azərbaycan Türkləri isə Türk dilinin Oğuz qrupuna aid milli kimliyə malikdirlər. Azərbaycan Türklərini "Azəri" olaraq adlandırmaq, bir millətin adını təhrif etməkdir.